ĐỔI MỚI DẠY HỌC Ở CÁC TRƯỜNG PHỔ THÔNG TỈNH KON TUM ĐÁP ỨNG YÊU CẦU TRIỂN KHAI CHƯƠNG TRÌNH, SÁCH GIÁO KHOA GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI

ĐỔI MỚI DẠY HỌC Ở CÁC TRƯỜNG PHỔ THÔNG TỈNH KON TUM ĐÁP ỨNG YÊU CẦU TRIỂN KHAI CHƯƠNG TRÌNH, SÁCH GIÁO KHOA GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI

Đoàn Thành Nhân – Trưởng phòng GDTrH, Sở GDĐT

Trong các năm học qua, trên cơ sở các văn bản chỉ đạo về chuyên môn của Sở Giáo dục và Đào tạo (GDĐT) và các chương trình tập huấn giáo viên (GV) cốt cán của Sở, các trường phổ thông trong tỉnh đã triển khai thực hiện việc dạy học theo định hướng phát triển phát triển năng lực, phẩm chất học sinh (HS) và đã đạt được một số kết quả nhất định. Bộ GDĐT cũng chỉ đạo, trong thời gian chuẩn bị triển khai chương trình (CT) và sách giáo khoa (SGK) giáo dục phổ thông (GDPT) mới trên phạm vi toàn quốc, các cơ sở giáo dục thực hiện điều chỉnh nội dung dạy học, CT hiện hành và đổi mới phương pháp, hình thức tổ chức dạy học, kiểm tra đánh giá (KTĐG) HS theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực (PTPCNL) người học; qua đó giúp cho HS và giáo viên (GV) sau này chuyển sang thực hiện CT, SGK mới được thuận lợi hơn. Bài viết này tổng kết một số kinh nghiệm đã làm được, đồng thời đề xuất một số giải pháp định hướng cho các trường phổ thông tiếp tục đẩy mạnh và tăng cường đổi mới dạy học nhằm đáp ứng yêu cầu triển khai CT, SGK GDPT mới bắt đầu từ năm học 2019 – 2020.

1. Làm tốt công tác tuyên truyền và thay đổi tư duy dạy học từ tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực, phẩm chất người học

Mục đích công tác tuyên truyền là giúp cho GV nhận thức đúng yêu cầu của đổi mới giáo dục hiện nay, chuẩn bị triển khai nội dung CT, SGK mới từ năm 2019: Chuyển từ dạy học “tiếp cận nội dung” sang dạy học “tiếp cận năng lực”. Việc dạy học theo định hướng PTPCNL về bản chất không thay thế mà chỉ mở rộng hoạt động dạy học theo định hướng nội dung bằng cách tạo một môi trường, bối cảnh cụ thể để HS được thực hiện các hoạt động vận dụng kiến thức, sử dụng kĩ năng và thể hiện thái độ của mình.

Từ nhận thức đúng phải chuyển sang làm được các công việc cần phải làm ở mỗi GV và từng tổ chuyên môn như: Nắm vững mục tiêu, yêu cầu dạy học và kiểm tra đánh giá (KTĐG) kết quả học tập của HS theo định hướng PTPCNL; quy trình tinh giản, điều chỉnh và xây dựng lại CT môn học, cấu trúc lại các bài học trong SGK hiện hành để thuận tiện cho dạy học PTPCNL HS,…Đặc biệt, giúp cho GV nắm được cách thức đổi mới phương pháp dạy học (PPDH), đổi mới KTĐG và đổi mới hình thức tổ chức dạy học theo định hướng PTPCNL HS phù hợp với thực tế nhà trường.

2. Xây dựng lại nội dung, CT môn học hiện hành theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực HS theo công văn hướng dẫn của Sở, Bộ GDĐT

Việc cấu trúc, sắp xếp lại nội dung dạy học các môn học trong CT, SGK hiện hành cần được tổ chức một cách chặt chẽ, bao gồm các bước sau đây:

+ Bước 1: Rà soát nội dung CT, SGK hiện hành: Mục đích của việc làm này là để loại bỏ những kiến thức cũ, lạc hậu, không phù hợp; đồng thời bổ sung, cập nhật những kiến thức mới phù hợp với trình độ nhận thức, đặc điểm tâm, sinh lý lứa tuổi HS và đặc điểm địa phương, vùng miền.

+ Bước 2: Cấu trúc, sắp xếp lại nội dung dạy học các môn học trong CT hiện hành: Ở bước này, có thể tổ chức nội dung dạy học của từng môn học thành những bài học mới, chuyển một số nội dung dạy học thành nội dung các hoạt động giáo dục và bổ sung các nội dung hoạt động khác vào chương trình.

+ Bước 3: Thiết kế các chủ đề liên môn: Chủ đề liên môn bao gồm các nội dung dạy học gần giống nhau, có liên quan chặt chẽ với nhau (có thể đang trùng nhau) trong các môn học của CT hiện hành, có thể là chủ đề liên môn thuộc lĩnh vực Khoa học Tự nhiên hoặc lĩnh vực Khoa học Xã hội và Nhân văn.

+ Bước 4: Xây dựng kế hoạch dạy học mới: Kế hoạch dạy học mới là kế hoạch được xây dựng sau khi đã cấu trúc, sắp xếp lại nội dung dạy học các môn học trong CT hiện hành. Trên cơ sở kế hoạch dạy học này, thực hiện việc phân phối chương trình các môn học, hoạt động giáo dục phù hợp với đối tượng HS, điều kiện thực tế của các trường phổ thông.

+ Bước 5: Tổ chức thực hiện kế hoạch dạy học mới: Các trường phổ thông trong tỉnh có thể linh hoạt trong việc tổ chức thực hiện kế hoạch dạy học mới ở một lớp, một chương hoặc chủ đề nào đó vào thời điểm thích hợp trong năm học.

+ Bước 6: Tổ chức dạy học phân hóa theo năng lực HS dựa trên cơ sở chuẩn kiến thức, kỹ năng và theo hướng hình thành và phát triển phẩm chất, năng lực HS; dạy học sát đối tượng, chú trọng công tác phụ đạo HS yếu, bồi dưỡng HS giỏi, trong nội dung bài giảng cần có những phần nâng cao để HS trung bình vươn lên mức khá, HS khá vượt lên mức giỏi; đẩy mạnh việc vận dụng dạy học giải quyết vấn đề; phối hợp tốt giữa làm việc cá nhân và theo nhóm; tăng cường thực hành, vận dụng vào thực tiễn, tích cực ứng dụng công nghệ thông tin phù hợp với nội dung bài học.

3. Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp và hình thức tổ chức dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực người học

Đổi mới PPDH trên cơ sở CT và SGK hiện hành là thực hiện bước chuyển từ CT giáo dục tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực người học, nghĩa là từ chỗ quan tâm đến việc HS học được cái gì đến chỗ quan tâm HS vận dụng được cái gì qua việc học. Trong dạy học PTPCNL HS, cần vận dụng các PPDH và hình thức tổ chức dạy học sau đây:

– Thứ nhất, đối với PPDH, cần quan tâm đến các phương pháp (PP): Thảo luận nhóm, Giải quyết vấn đề, Dạy học theo dự án, Dạy học kiến tạo, Bàn tay nặn bột… cùng các kỹ thuật dạy học tích cực như Động não, Khăn trải bàn, Bản đồ tư duy,…

– Thứ hai, đối với hình thức tổ chức dạy học, bên cạnh hình thức dạy học trên lớp, cần quan tâm nhiều hơn đến các hoạt động ngoại khóa, hoạt động trải nghiệm, nghiên cứu khoa học…

Trong quá trình dạy học, việc vận dụng các PPDH và hình thức tổ chức dạy học tích cực theo định hướng PTPCNL HS cần được thực hiện bằng một quy trình, gồm các bước sau đây:

+ Bước 1: Nghiên cứu nội dung bài học: Mục đích của việc tìm hiểu nội dung bài học là nhằm xác định bài học đó có đóng góp gì cho sự PTPCNL ở HS? Và để phát triển PCNL đó, bài học đó cần được “tái cấu trúc” như thế nào?

+ Bước 2: Tìm hiểu sự khác biệt về năng lực và phong cách học của HS: Mỗi HS đều học tập, phát triển bằng chính khả năng và phong cách riêng của mình. Vì thế, giữa các em có sự khác biệt về năng lực và phong cách học. Sự khác biệt này đòi hỏi GV khi sử dụng các PPDH và hình thức tổ chức dạy học cần phải có sự “cá thể hóa” theo nguyên tắc dạy học phân hóa phù hợp với đối tượng HS.

+ Bước 3: Khảo sát điều kiện dạy học của nhà trường: Điều kiện dạy học của nhà trường không chỉ ảnh hưởng đến chất lượng giáo dục mà còn ảnh hưởng đến việc vận dụng các PPDH và hình thức tổ chức dạy học, nhất là các PPDH và hình thức tổ chức dạy học tích cực. Do đó, trước khi quyết định vận dụng PPDH và hình thức tổ chức dạy học nào đối với bài dạy, GV cần tìm hiểu xem cơ sở vật chất và thiết bị dạy học của nhà trường như thế nào, có đảm bảo cho việc tổ chức dạy học theo định hướng PTPCNL HS không?

+ Bước 4: Cân nhắc điểm mạnh, điểm yếu của GV trong vận dụng các PPDH và hình thức tổ chức dạy học: Sở trường, sở đoản là điểm mạnh, điểm yếu trong tay nghề sư phạm của GV nói chung, trong vận dụng các PPDH và hình thức tổ chức dạy học nói riêng. Ở từng GV, việc vận dụng PPDH và hình thức tổ chức dạy học này có thể là ưu thế nhưng việc vận dụng PPDH và hình thức tổ chức dạy học khác có thể là hạn chế. Vì thế, GV cần cân nhắc ưu thế, hạn chế của mình khi vận dụng các PPDH và hình thức tổ chức dạy học để đạt được hiệu quả dạy học cao nhất.

+ Bước 5: Triển khai các PPDH và hình thức tổ chức dạy học: Sau bước 4, GV đã lựa chọn được các PPDH và hình thức tổ chức dạy học phù hợp. Ở bước này GV triển khai các PPDH và hình thức tổ chức dạy học đã lựa chọn vào việc tổ chức dạy học. Dù lựa chọn và triển khai các PPDH và hình thức tổ chức dạy học như thế nào đi nữa thì cũng đều phải đáp ứng yêu cầu PTPCNL HS.

Về đổi mới KTĐG theo định hướng PTPCNL: Các tổ chuyên môn và GV có quyền chủ động trong việc kiểm tra đánh giá thường xuyên và đánh giá định kì, chú trọng đánh giá thường xuyên qua các hoạt động trên lớp, qua kết quả thực hiện dự án, nghiên cứu khoa học – kĩ thuật, thực hành… kết hợp sự đánh giá của GV đối với HS, HS đối với HS… Đặc biệt, cần thực hiện nghiêm túc việc ra đề kiểm tra theo ma trận bao gồm câu hỏi trắc nghiệm và tự luận theo 4 mức độ: nhận biết, thông hiểu, vận dụng, vận dụng cao… Các tổ chuyên môn và mỗi GV phải xác định được năng lực đầu ra cần đạt của mỗi tiết học hay chủ đề, khối lớp sau khi giảng dạy nhằm tiến hành KTĐG đúng thực chất.

4. Đổi mới nội dung sinh hoạt tổ chuyên môn theo hướng tự chủ, linh hoạt, và hiệu quả, phát huy năng lực sáng tạo của mỗi GV

Sinh hoạt chuyên môn là hoạt động hết sức quan trọng và là việc làm thường xuyên của mỗi trường phổ thông, là một trong những hình thức bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ cho GV, giúp GV nâng cao năng lực chuyên môn và đổi mới PPDH. Trong những năm qua, Bộ và Sở GDĐT đã ban hành các công văn hướng dẫn về việc đổi mới một cách đồng bộ nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức dạy học và kiểm tra, đánh  giá nhằm tăng cường hoạt động học tích cực và sáng tạo của HS. Và đã nhấn mạnh: “Thay cho việc dạy học đang được thực hiện theo từng bài/tiết trong SGK như hiện nay, các tổ/nhóm chuyên môn căn cứ vào CT và SGK hiện hành, lựa chọn nội dung theo hướng tinh giảm để xây dựng các chủ đề dạy học phù hợp với việc sử dụng các phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực trong điều kiện thực tế của nhà trường”.

Đổi mới hình thức dự giờ, thăm lớp từ hình thức thao giảng, dạy tốt bằng nội dung nghiên cứu bài học. Tức từ kiểu dự giờ đánh giá chuyển sang cùng nghiên cứu vấn đề chuyên môn. Trên cơ sở các chuyên đề dạy học đã được xây dựng, tổ chuyên môn phân công giáo viên thực hiện bài học để dự giờ, phân tích và rút kinh nghiệm về giờ dạy. Khi dự giờ, cần tập trung quan sát hoạt động học của học sinh thông qua việc tổ chức thực hiện các nhiệm vụ học tập đảm bảo các yêu cầu tại công văn số 1056 ngày 31/8/2016 của Sở GDĐT về Hướng dẫn đánh giá, xếp loại giờ dạy trên lớp. Thống nhất nội dung các chuyên đề sinh hoạt chuyên môn của tổ, trong đó tập trung vào các chuyên đề khó và các chuyên đề liên quan đến dạy học PTPCNL HS. Thống nhất việc soạn giáo án ở từng bộ môn, xác định phẩm chất và năng lực đầu ra ở mỗi bộ môn và từng chuyên đề – đây là mục tiêu của dạy học PTPCNL người học.

            Tóm lại, đổi mới dạy học là một trong những nhân tố quyết định sự thành công của việc triển khai CT, SGK phổ thông mới, từ đó quyết định thành bại của công cuộc đổi mới căn bản, toàn diện về GDĐT. Bên cạnh công tác này với các nội dung trên, lãnh đạo các trường phổ thông phải tăng cường công tác kiểm tra các hoạt động giáo dục trong nhà trường, qua đó phát huy những mặt tích cực trong quản lý và dạy học; kịp thời uốn nắn, điều chỉnh những mặt hạn chế, từ đó góp phần chuẩn bị tốt các điều kiện để triển khai thực hiện CT, SGK mới của Ngành GDĐT tỉnh Kon Tum.

 Tài liệu tham khảo:

[1]. BCH Trung ương Đảng (khóa XI): Nghị quyết số 29-NQ/TƯ ngày 04/11/2013 về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế.

[2]. Bộ GDĐT (2014), Hỏi đáp về một số nội dung Đổi mới căn bản, toàn diện Giáo dục và Đào tạo, Nxb Giáo dục Việt Nam, Hà Nội.

[3]. Đinh Quang Báo (2016), “Đổi mới chương trình và SGK GDPT – Những vấn đề đặt ra và giải pháp”, Tạp chí Khoa học Đại học Đồng Nai, số 02.

[4]. Nguyễn Thu Hà (2014), “Giảng dạy theo năng lực và đánh giá theo năng lực giáo dục: Một số vấn đề lý luận cơ bản”, Tạp chí khoa học ĐHQG Hà Nội: Nghiên cứu Giáo dục, Tập 30, số 2.